Waarom bedrijven niet altijd rationeel beslissen

Het is een vrij gebruikelijke en algemeen aanvaarde opvatting dat bedrijven op rationele gronden beslissen. Eenvoudig gesteld, bedrijven zouden beslissingen nemen op basis van logische, intelligente afwegingen. Dit in tegenstelling tot een consument, de meer zou beslissen op emotionele, niet-rationele gronden. Ik betwijfel dat en vind het goed om hier eens verder over na te denken.

Nu zult u zeggen, waarom is het belangrijk of goed om hier dan verder over na te denken? Uitgaande van mijn veronderstelling dat hetgeen ik als algemeen aanvaard beschouw, noem het een uitgangspunt van de meeste mensen, zal het niet ondenkbaar zijn dat u op dezelfde manier uw redeneringen hoe en waarom bedrijven en consumenten beslissen aanvangen. Voor dit artikel laat ik de consumenten-beslissingen buiten beschouwing, evenals een grote mate van meer gedetailleerde redenatie over de beslissingen van bedrijven. 

Wat is nu rationeel beslissen?

Het is goed om een gemeenschappelijk vertrekpunt te nemen. In dit geval, wat rationeel beslissen nu inhoudt. Hiervoor is het nodig dat we vaststellen wat nu rationaliteit inhoudt. Wikipedia komt met een definitie van rationaliteit:

"Rationaliteit in algemene zin is consistent handelen op basis van de rede. Hierbij vindt ideevorming en handelen plaats op basis van feiten met kennis van oorzaak en gevolg en zijn de te verwachten baten groter dan de verwachte kosten. In ruime zin zijn er echter verscheidene soorten rationaliteit. Zo houdt de beperkte rationaliteit rekening met de beperkte beschikbaarheid van informatie, cognitievebeperkingen en de beperkte tijd om tot een besluit te komen." - Bron: Wikipedia over rationaliteit

Ik vind dit best een ingewikkelde definitie. Rationaliteit is in essentie voor mij het denken op grond van de ' ratio ' - het menselijk vermogen om op grond van de rede, het logische te denken. 

Een rationele beslissing wordt genomen op gronden van de rede - de feiten, de werkelijke situatie.

Ik definieer het als volgt in dit verband: Rationeel beslissen is een beslissing nemen die het meeste voordeel oplevert.

Om verder te begrijpen, zoeken we de volkomen tegenstelling op

Wat is nu irrationeel beslissen?

Om meer inzicht te krijgen in het begrip Rationeel, gaan we het verder verduidelijken met het volkomen tegenovergestelde. In dit geval is het tegenovergestelde "Irrationeel". De definitie van Wikipedia:

"Irrationaliteit is besluit- en ideevorming die niet op logische redeneringen is gebaseerd. Hierbij vindt ideevorming en handelen niet plaats op basis van feiten en kennis, maar meestal op basis van gevoelens, meningen of ervaringen. Irrationaliteit wordt dan ook vaak gezien worden als een gebrek aan objectiviteit." Bron: Wikipedia over irrationaliteit.

Centraal staat de basis van de beslissing. Bij het irrationele is de beslissing ingegeven door een gevoel, een mening of een ervaring. Belangrijk is om vast te stellen dat een irrationele beslissing geen andere conclusie hoeft te hebben dan een irrationele en daarbij ook andersom, een rationele beslissing kan overeenkomen met een irrationele beslissing over datzelfde geval. 

In beide gevallen wordt afgewogen naar het rationele. Kennelijk is het rationele van een hogere orde dan het irrationele. 

Rationeel of irrationeel beslissen?

De vraagstelling - volgens mij een algemeen aanvaarde vraagstelling - noodzaakt ons toch tot het bepalen wat nu beter is. Rationeel of irrationeel beslissen. Nu zullen vermoedelijk de meeste mensen zeggen: Rationeel beslissing is beter dan irrationeel beslissen. 

We houden het hier in de context van de zakelijke beslissingen. 

In de algemeenheid gezien staat rationeel beslissen boven irrationeel beslissen. Rationeel beslissen betekent het verstand gebruiken alsmede de feiten, de werkelijkheid, de waarheid. Wanneer je op grond van de feitelijkheid door middel van een logische redenatie de voordelen en nadelen onderzoekt van een keuze is de kans dat je een goede beslissing neemt veel groter. Hierbij dien je in aanmerking te nemen dat hetgeen je als feiten beschouwt niet noodzakelijkerwijs de juiste feiten zijn. Er is maar een enkel iets de juiste grond van elke beslissing: de waarheid. Zou je in staat zijn op basis van de waarheid door middel van de juiste logische redenatie tot een beslissing te komen, zal je altijd de juiste beslissing nemen.

Waarom rationeel beslissen zo moeilijk is

Het is allesbehalve gemakkelijk om rationeel te beslissen. Onze visie van de feiten wordt heel vaak vertroebeld door onze menselijke kijk op de feiten - en welke feiten nodig zijn om te beslissen. Als mens zijnde heb je vaak het nadeel dat het heel moeilijk is om onbevangen en onbevooroordeeld te kijken naar feiten, naast dat vaak de kennis daarvoor je geheel of gedeeltelijk ontbreekt. We denken vaak dat iets zo is en als we dan feiten bekijken, vergeten we om de feiten zuiver en onbevangen te benaderen. Daarnaast is het moeilijk om te bepalen welke feiten nu nodig zijn om een beslissing te kunnen maken en wat in die feiten de variaties zijn die kunnen voorkomen.

Rationeel beslisproces

Een goede methode voor een rationeel beslisproces is om een gestructureerde methode te gebruiken.

• Ten eerste: Begrijp de vraag-/probleemstelling goed. Wat is nu de werkelijke kwestie waarover besloten moet worden?
• Ten tweede: Stel vast of je voldoende kennis van het onderwerp hebt om te kunnen beslissen
• Ten derde: Wat zijn nu de belangrijkste feiten die je moet weten om tot een goede beslissing te komen?
• Ten vierde: De vraag en de feiten zijn aanwezig. Ben je in deze situatie in staat om te overzien?
• Ten vijfde: Wat is de waarde van de verschillende feiten in relatie tot de vraagstelling?
• Ten zesde: Wat zijn de gevolgen van verschillende beslissingen?

Vervolgens zal je in staat zijn om een juiste afweging te maken en een beslissing te nemen. Je kan dan ook zeker besluiten dat je niet in staat bent om in een bepaald geval de gewenste beslissing goed te nemen en daavoor advies in te winnen bij een expert.

Bekwaamheid

Zoals in alles, het vaak doen maakt dat een bepaalde vaardigheid eigen gemaakt wordt. Ik vind het met rationeel beslissen niet anders gaan. Vaak goed nadenken over vraag, feiten en alternatieven brengt een vaardigheid die steeds vaker en sneller prima beslissingen genereert. Ook het goed signaleren waar je zelf niet goed kunt beslissen en het opsporen van degene(n) die je dan kunnen helpen is een vaardigheid op zicht. Ik ken veel erg succesvolle mensen die regelmatig adviezen vragen of hun overwegingen klankborden. 

Mensen en rationaliteit

Ik kom vaak mensen tegen die allerhande beslissingen nemen maar waarbij ik me regelmatig afvraag of zij wel bezig zijn met een rationeel beslissingsproces. Natuurlijk zijn er veel beslissingen die niet heel erg belangrijk zijn en waarbij de ervaring en een algemeen inzicht voldoende is, maar alle beslissingen die bij elkaar genomen worden leiden tot een bepaald resultaat. Wanneer je meer goede beslissingen neemt, dan wordt het resultaat beter. In z'n algemeenheid zie ik beslissingen heel erg vaak genomen op irrationele gronden. Een keuze voor een bepaald type en model auto is hierin befaamd. Allerhande niet-rationele gronden liggen vaak ten grondslag aan de keuze van een auto.

Bedrijven en rationaliteit: Waarom bedrijven niet altijd rationeel beslissen

Uiteindelijk komen we aan de stelling in de titel. Waarom bedrijven niet altijd rationeel beslissen. Globaal bezien ga ik voor het antwoord op deze stelling uit van het volgende:

Bedrijven zijn niets meer dan een samenwerking van mensen. Mensen die bepaalde middelen benutten om tot individuele en gezamenlijke doelen te komen. Bedrijven hebben meestal als doelstelling om winst te genereren voor degenen die houder zijn van het eigendom van de onderneming. 

Wanneer bedrijven een samenwerking van mensen betreft is het gedrag van mensen in zo een bedrijf hetgeen bepalend is. De mens is van nature niet geheel rationeel of irrationeel. Meestal is iemand in meer of mindere mate rationeel of irrationeel. De mens is degene die uiteindelijk beslissingen neemt voor een bedrijf, al dan niet geholpen door andere mensen. Zodra de factor mens in beeld komt, is het al snel gebeurd met de waarheid, soms bewust, soms per ongeluk. De visie van de mens op de werkelijkheid maakt al onzuiverheid. 

Verder hoef ik eigenlijk niet te redeneren om vast te stellen dat het zuiver en rationeel beslissen door bedrijven nagenoeg onmogelijk is. 

Voetnoot: culturele voorprogrammering van de mens

In de befaamde Sci-Fi show " Star Trek " zien we twee hoofdrollen weggelegd voor Kapitein Kirk en Spock. Emotie vs Ratio zou je ook wel kunnen zeggen. Duidelijk is de rolverdeling: de emotionele mens Kirk is de baas van het ruimteschip en hij wordt bijgestaan de Spock die enkel vanuit de ratio opereert. Cultureel dominant in onze wereld is dat de mens niet alleen rationeel hoeft te handelen en dat emotionaliteit nodig is om goed te beslissen en handelen. Ik waag het hiermee oneens te zijn!

 oktober 2016