Ed's Blog
Ed's Blog is een verzameling van artikelen met de visie en opmerkingen van NNIC's eigenaar/adviseur Ed Meester. Heb je een vraag, reactie of een leuk idee voor een volgend blog artikel? Neem dan snel contact met ons op!

Leiding nemen naar de toekomst!

Leiding naar de toekomst van maatschappij en bedrijf is een belangrijke taak van de leiders. Politiek zien we in Europa de sterker wordende populisten, vaak inspelend op afgunst, toorn en onmatigheid. Donald Trump de president van de Verenigde Staten, misschien wel logisch; na de verlichte Barack Obama zal de massa nu behoefte hebben aan meer conservatisme. Nu houd ik me niet graag bezig met politiek, het is voor mij veel te ingewikkeld om te begrijpen wat alle mensen nu eigenlijk willen en ik zou niet echt weten wat nu goed is voor iedereen. Nu las ik op aanraden (omdat ik politiek niet zo goed begrijp) Politeia van Plato (de Gerard Koolschijn vertaling van 1971) en dit fantastische werk herbergt een heel mooi toepasselijk stuk. Plato beschrijft in het geschrift een gesprek (meer een toespraak eigenlijk) van Socrates (de leermeester van Plato).

 

Socrates spreekt na een vaststelling van een toehoorder, Adeimantos, dat door de manier van redeneren van Socrates het bijna onmogelijk is om het met hem oneens te zijn, wanneer Socrates in een uitvoerig betoog uiteen heeft gezet waarom “wetenschap-mensen” de Staat zouden moeten besturen (Stg. Ars Floreat vertaalt in 2003: filosofen, Gerard Koolschijn in 1971: wetenschapsmensen; ik kies voor deze vertaling omdat het meer gaat om mensen die echte kennis van hetgeen ze mee bezig zijn, deze mensen “weten”, de term wetenschapsmensen kan verkeerd opgevat worden, dat zijn tegenwoordig meer ‘onderzoekers van materie’) (Gerard Koolschijn vertaalt: De Staat, Ars Floreat met "Goedgemeente" en ik las ook vergelijkbaar vertaald  "Stadsstaat" ; internationaal wordt ook vertaald met “de Republiek”). In dit citaat dat ik gekopieerd heb van de digitale publicatie van Stg. Ars Floreat heb ik enige wijzigingen aangebracht en toevoegingen gedaan; onder meer “wetenschap-mensen” i.p.v. “filosofen” en daarnaast enige zaken om de leesbaarheid te verbeteren. Ik geloof dat hiermee de essentie van de tekst recht wordt gedaan voor het doel van dit blogdeel.


Socrates begint te spreken

– Luister maar naar het voorbeeld, dan kan je nog beter begrijpen waarom ik zo hecht aan het maken van vergelijkingen. Het lot dat de meest capabele mensen (dit betreft de soort mensen die Socrates bedoelt als de meest geschikte leiders van de Staat) in de gemeenschap treft is zwaar. Als men zich daarvan een beeld wil vormen en begrip voor hen op wil brengen, moet men van alle kanten materiaal bij elkaar voegen, net als schilders wanneer ze schilderij maken. Een doek, verschillende kleuren verf, verdunner etc. Stel u eens een vloot voor, of liever een enkel schip. De kapitein is groter en sterker dan ieder ander; hij is alleen een beetje doof en bijziend en zijn kennis van varen is ook al gebrekkig (er is dus een stuurman nodig. Een stuurman is een vakman. De fout van de kapitein is dat hij geen stuurman aangenomen heeft, uiteraard). De matrozen bakkeleien onder elkaar om het roer, want ieder vindt dat hij het recht heeft om te sturen, al heeft hij die kunst nooit geleerd en kan hij geen leermeester aanwijzen of zeggen wanneer hij het heeft geleerd. Sterker nog, ze beweren dat die kunst niet geleerd kan worden, en ze staan klaar om iemand die zegt dat dat wel kan, uit de weg te ruimen. De hele tijd hangen ze om de kapitein heen, staan hem in de weg en doen alles om gedaan te krijgen dat hij hun het roer toevertrouwt. Als zij er niet in slagen hem te overreden en anderen wel, dan doden zij die anderen of gooien hen overboord. De edele kapitein bedwelmen ze met alcohol of iets anders, en zo maken ze zich meester van het schip en spreken de voorraden aan. Drinkend en feestend maken ze dan het soort reis dat je van zulke figuren kunt verwachten. Alsof dat nog niet genoeg is, prijzen ze de slimmerik die hen helpt de macht te grijpen door de kapitein te overreden of hem te overweldigen. De slimmerik noemen ze een echte zeeman en kapitein en kenner van de zeevaart. Wie deze slimheid mist, doen ze af als onbruikbaar. Ze hebben er geen flauw benul van dat een echte kapitein geleerd moet hebben over de seizoenen, van de lucht, de sterren, de wind en alles wat zijn vak vraagt, om werkelijk zijn schip te kunnen besturen en zoveel mogelijk omstandigheden te voorzien. Ze beseffen niet dat in de opvatting van een ware kapitein de tactiek die erop gericht is om de macht te grijpen - al dan niet met goedkeuring van de anderen - niets te maken heeft met het kapiteinsvak. Als er zulke toestanden aan boord heersen, denk je dan niet dat een kapitein in de ware zin van het woord een overbodige betweter zal worden genoemd door de opvarenden van schepen die op zo'n manier aan hun kapitein zijn gekomen?

- Vast en zeker, zei Adeimantos.

- Ik denk, zei Socrates, dat je de diepere zin van de vergelijking, die slaat op de verhouding tussen de staat en de wetenschap-mens, niet meer hoef je horen. Je begrijpt al wat ik bedoel.
- Zeker, zei hij.

- Begin maar eens met dit beeld voor te leggen aan de man die zich erover verbaast dat de wetenschap-mensen in een staat niet gewaardeerd worden, en probeer hem te laten inzien dat het heel wat verbazingwekkender zou zijn als ze wel gewaardeerd werden.

- Dat zal ik doen, zei hij.
- Zeg hem dat het waar is als hij beweert dat ook de voorbeeldigsten onder de wetenschap-mensen van geen enkel nut zijn voor de staat. Maar wijs er wel op dat dat ligt aan degenen die geen gebruik van hen maken en niet aan de wetenschap-mensen zelf. Het is immers niet de natuurlijke gang van zaken dat een kapitein zijn bemanning moet vragen door hem te worden gecommandeerd, en ook gaan wijze mensen zich niet aanbieden aan de rijke mensen (immers: iemand die advies wenst vraagt daar zelf om en ongevraagd advies geven is onderstandig). Wie dat verhaal opdist, liegt er maar op los. Nee, de waarheid is dat iemand die ziek is, of hij nu rijk is of arm, naar de dokter moet gaan en iedereen die leiding nodig heeft, bij diegene die leiding kan geven. De leider die echt iets te betekenen heeft, zal degenen die door hem geleid moeten worden niet vragen om leiding te mogen geven. Maar je slaat de plank niet ver mis als je de huidige politieke machthebbers vergelijkt met de matrozen die we daarnet hebben beschreven en degenen die door hen waardeloze zwevers genoemd worden met de echte kapitein.
- Precies, zei hij.
- Om die redenen en onder die omstandigheden zal de waarheid, de edelste van alle doelstellingen, niet gauw in aanzien staan bij het slag mensen dat precies het tegenovergestelde nastreeft van wat de wetenschap-mens nastreeft. Maar het grootste en ergste onrecht wordt het beoefenen van het weten aangedaan door mensen die voorwenden haar te beoefenen, dezelfden die je verwijtend laat zeggen dat de meesten van haar volgelingen door en door slecht zijn en in het beste geval nietsnutten. Ik ben het helemaal eens met wat je beweerde. Zo is het toch?

- Ja.
- Is hiermee nu uitgelegd waarom er van de juiste mensen, de wetenschap-mensen geen gebruik wordt gemaakt?
- Ja.

(Auteur: Plato Vertalingen: Stichting Ars Floreat 2003 en Gerard Koolschijn 1971)


Ik vind dit een prachtig stuk en zo relevant in deze tijd als maar kan. Deze vergelijking van Plato kan je toepassen op zowel een Staat als een bedrijf.

Relevantie voor een bedrijf

Wanneer een bedrijf heel klein is, dan is het logisch dat de eigenaar van een bedrijf zowat alle functies in bestuurlijke zin voor die onderneming vervult, geholpen door mensen die hij daarvoor aangesteld heeft. Ik heb dat ook best vaak gezien bij met name familiebedrijven die onder de leiding van een paar broers en zusters hard gegroeid zijn. En ook heel regelmatig bij wat kleinere MKB bedrijven die onder de leiding van een eigenaar, oprichter van het bedrijf gegroeid zijn in een markt doordat die eigenaar de concurrent te slim af is geweest. Meestal gaat het dan om bedrijven die groot geworden zijn in opkomende markten. Van een begin in een garage of zolderkamer staat er uiteindelijk een onderneming met een aantal personeelsleden waarbij vanwege de functie-soorten in de onderneming afdelingen zijn ontstaan. Of het nu gaat om een familiebedrijf met broers en zussen (en soms ook nog ouders en de kinderen in de directie) of de onderneming onder de oprichter/eigenaar, ik refereer verderop steeds aan " de oprichter "

Uiteindelijk komt het regelmatig voor dat zo een bedrijf op een omvang gekomen dat verdere groei soms belemmerd wordt. De eigenaar/oprichter van het bedrijf wordt ouder en in een aantal gevallen daalt de energie om het bedrijf verder te brengen. Of ontstaat de klassieke situatie dat de oprichter die het bedrijf op weg heeft gebracht niet de eigenschappen bezit om de onderneming verder te brengen. De kwaliteiten van de oprichter strekken niet ver genoeg om de onderneming van dienst te zijn in de verdere ontwikkeling.

Een onderneming in die staat heeft een onzekere toekomst. Toekomst kan enkel gebracht worden door het inbrengen van de noodzakelijke kennis, vaardigheden en contacten van een of meerdere personen die daarvoor geschikt zijn. Naast een optie dat het bedrijf verkocht wordt aan ofwel een andere ondernemer of een (groep van) bedrijven, is een andere optie dat het bestuur van een dergelijk bedrijf verandert. In de huidige tijd zullen deze mensen vaak ' managers ' genoemd worden. Je kan ook de vergelijking nemen met Socrates' wetenschap-mensen. Er komt dus in een bedrijf een ander type mens bij, die het bedrijf zal kunnen begeleiden naar een toekomst. 

Hier komen we op de relevantie van Socrates' vergelijking met de kapitein en het schip. Er zijn een aantal matrozen die ' wel weten wat goed is voor het bedrijf ' maar die niet in staat zijn om het bedrijf in de verdere toekomst te begeleiden (uitzondering daargelaten). Het is meestal ook behoorlijk logisch dat die matrozen ook beperkt zijn, want vaak zijn het mensen die al heel lang bij zo'n bedrijf werken en de cultuur en kennis van het bedrijf bezitten; maar dat was nu juist te beperkt om een goede toekomst te realiseren. Maar hoe zullen die matrozen er mee omgaan wanneer er in het vak geschoold stuurman bijkomen, terwijl de matrozen af en toe mochten sturen van de kapitein?

En dan heb je nog de kapitein. Hij heeft de onderneming tientallen jaren geleid. En het schip van de onderneming is de onderneming geworden. Je herkent het vast wel. Maar als ik nu eens zeg dat het schip alleen het hulpmiddel is en niet de onderneming? Duidelijker nog, mijn grootvader was schipper. Hij vervoerde vracht van andere mensen in zijn boot en verdiende daar geld aan. Zou zijn schip de onderneming zijn, zou de onderneming in deze tijd niet meer kunnen bestaan, want dat schip was heel klein en kan nu niet meer concurreren....!

En die kapitein, die al zo lang succesvol de onderneming heeft geleid, zal die doorhebben dat hij ervoor gezorgd heeft dat de onderneming daar is gekomen dat hij niet langer (alleen) kapitein kan zijn en stuurlui aan moet stellen? Of dat de kapitein moet constateren dat hij reder kan zijn worden en een nieuwe kapitein aan gesteld moet worden? Zal zo'n kapitein in staat zijn om zoveel visie te hebben om op tijd de nodige maatregelen te nemen? Het spel verandert nogal. In de volgende fase van de onderneming wordt er waarschijnlijk heel anders tegen het bedrijf aangekeken en dat is meestal meer zakelijk, onpersoonlijker. Waar de oprichter en het bedrijf vaak een zijn geworden, wordt het bedrijf in de volgende fase minder gericht op de persoon van de ondernemer en ontstaat er als het goed is meer focus op het gemeenschappelijk doel van het bedrijf. 

Misschien is het ook wel heel menselijk dat zowel de matrozen en de kapitein heel erg veel moeite zullen hebben om ten eerste in te zien en ten tweede bereid zijn om te veranderen. Want de kapitein en de matrozen zijn elkanders lotsverbondenen. Ze hebben elkaar nodig om te overleven. Zulke mechanismen hebben heel bijzondere effecten. Raar genoeg begrijpen kapitein en matrozen vaak niet dat die lotsverbondenheid elkanders voorspoed maar ook ondergang betekent terwijl die lotsverbondenheid best veranderd kan worden.....

In eerste instantie is het de kapitein die de verantwoordelijkheid heeft om ervoor te zorgen dat de matrozen een goede toekomst houden. Want de functie van een kapitein is zorgen voor een veilige reis van het schip en een behouden aankomst in de haven van bestemming. En de meeste schepen zijn in staat de kapitein lang te overleven en niet alle matrozen zullen gelijk met de kapitein met pensioen gaan. Het grondbeginsel van bezit is dat de bezitter daarmee mag doen wat hij wil. Maar mag de kapitein die eigenaar is van een schip het schip ten onder laten gaan? Zolang hij de enige opvarende is, dan lijkt het antwoord ja. Maar wanneer er bemanning is, zal hij eerst de bemanning van boord moeten laten voordat hij met het schip ten onder gaat. Het is in het West-Europees economisch systeem aan de kapitein om te bepalen of hij moreel gezien het schip ten onder mag laten gaan, omdat andere mensen van het schip afhankelijk zijn geraakt toen het schip hem ten dienste stond voor zijn reizen. Een andere keuze is dat de kapitein zal moeten veranderen en het schip aan een andere kapitein toe moeten vertrouwen. De bemanning zal mee moeten veranderen wanneer de kapitein het schip overdraagt.

Maar ja, veranderen, dat is niet iets wat iedereen wil.....!

 (Hulp nodig bij dit onderwerp? Neem dan contact met mij op!)

Een voetnoot: Geert Wilders

Op deze plek kan ik het niet nalaten om in het huidige Nederland eens te wijzen op Geert Wilders. Nu je de vergelijking van Plato gelezen hebt, ligt het voor de hand om Wilders te typeren al een slimmerik die er op uit is om de macht te grijpen. Hij doet dit door de voorkeur van de matrozen te verkrijgen door in te spelen op de gevoelens die heersen. Maar is dit een juist iets? Ik maak een vergelijking. Wanneer je een kind opvoedt, wil het kind het liefste de hele dag snoep, chips, patat en cola. Wanneer je daar aan toegeeft, dan is het kind misschien op dat moment wel blij, maar de gevolgen zijn desastreus. Waneer het kind jongvolwassen is, 150 kg weegt, diabetes heeft en allerhande klachten, heb je het kind met een onmogelijke strijd opgezadeld voor het leven. Terug naar Wilders, het is in het geheel niet erg dat er aandacht is voor de gevoelens van velen in de maatschappij maar het is heel erg dat die gevoelens onvoldoende verstandig tegengewicht krijgen. De politiek in Nederland staat voor een ingewikkelde taak om de goede verhoudingen in de maatschappij te begeleiden. 

december 2016